De Zuiderfrontier en de mythe van Leeghwater

Over de vestingstad ’s-Hertogenbosch, meer speciaal over de verdedigingswerken in vroeger tijden, ging het op woensdagavond 31 januari. In kasteel Maurick, uitvalsbasis voor Frederik Hendrik voor de belegering van de stad tijdens de Tachtigjarige Oorlog, was Bas Bevaert deze avond onze gastspreker. In zijn werkzame leven was hij revalidatiearts, maar na zijn pensionering gaf hij zich over aan een andere passie: onderzoek naar en beschrijven van de militaire inundaties rond ’s-Hertogenbosch in de afgelopen eeuwen. Bij een inundatie wordt een stuk land met opzet onder water gezet.

In de afgelopen eeuwen liep het laagland rond de stad ’s winters geregeld van nature onder water, als gevolg van hoogwater in Waal en Maas (destijds nog verbonden) en dus ook in de talrijke beken die afwateren op de Maas. Het oude stadscentrum werd doorgaans gespaard voor overstroming, want hoger gelegen op een laag dekzand.

Door zijn strategische ligging is ’s-Hertogenbosch veelvuldig belegerd, maar het meest bekend is ongetwijfeld het beleg door Frederik Hendrik van Oranje in 1629. Het is een hardnekkig misverstand dat dit beleg succesvol was omdat de ommelanden waren drooggelegd, volgens de waterbouwkundige plannen van Leeghwater. Die liet weliswaar een groot aantal molens bouwen, maar slaagde er anders dan in Noord-Holland nooit in om het gebied rond Den Bosch droog te malen. Uiteindelijk werd ’s-Hertogenbosch via de bestaande smalle landverbinding met Vught veroverd. Eeuwenlang kwam de dreiging vooral uit het zuiden, reden waarom begin 18e eeuw onder leiding van Menno van Coehoorn tussen Sluis en Nijmegen een linie van vestingen en inundatiezones werd aangelegd, Zuiderfrontier genaamd. Bas Bevaert schreef er inmiddels twee boeken over. Aan de hand van talrijke oude kaarten, plattegronden, afbeeldingen en foto’s hield hij deze avond een boeiend verhaal over de militaire verdedigingswerken in en rond Den Bosch, waarvan de overblijfselen her en der nog altijd zichtbaar zijn.